1404-06-08
بدون دیدگاه
بیماری تب طوطی، که با عناوین پسیتاکوز، کلامیدیوز پرنده‌ها یا اورنیتوز شناخته می‌شود، یک بیماری عفونی زئونوتیک (مشترک بین انسان و حیوان) است که توسط باکتری کلامیدیا سیتاسی (Chlamydia psittaci) ایجاد می‌گردد. این بیماری قادر است طیف گسترده‌ای از پرندگان، از جمله طوطی‌هایی مثل کاکادو، کاسکو، ملنگو، مرغ عشق، طوطی برزیلی و عروس هلندی، قناری، کبوتر، مرغ، بوقلمون و پرندگان وحشی نظیر کلاغ و شاهین را مبتلا کند. از آنجا که بیماری تب طوطی قابلیت انتقال به انسان را داشته و می‌تواند عوارض جدی مانند پنومونی آتیپیک، میوکاردیت یا انسفالیت ایجاد نماید، آگاهی دامپزشکان، پرورش‌دهندگان و صاحبان پرندگان از ویژگی‌های آن امری ضروری است.
این راهنمای جامع با هدف ارائه اطلاعات دقیق و علمی درباره اتیولوژی، پاتوژنز، اپیدمیولوژی، علائم بالینی، روش‌های تشخیص، گزینه‌های درمانی، استراتژی‌های پیشگیری و جنبه‌های زئونوتیک کلامیدیوز پرندگان تدوین شده است. امیدواریم که با مطالعه این مقاله اطلاعات خوبی در مورد بیماری تب طوطی پیدا کرده و بتوانید از آن پیشگیری کنید. پس با ما همراه باشید.
تب طوطی یک بیماری عفونی زئونوتیک است که سلامت پرندگان زینتی و مزرعه‌ای را تهدید می‌کند و به دلیل قابلیت انتقال به انسان، یک مخاطره جدی برای بهداشت عمومی محسوب می‌شود. این بیماری به‌ویژه در پرندگان زینتی مانند طوطی، عروس هلندی، کاسکو و قناری و همچنین در مزارع پرورش طیور شیوع دارد. باکتری کلامیدیا سیتاسی می‌تواند بدون بروز علائم بالینی (عفونت نهفته) در بدن پرنده باقی بماند و از طریق مدفوع، ترشحات بینی، دهان یا گردوغبار پرها منتشر شود. این ویژگی، تشخیص و کنترل این بیماری را به چالش می‌کشد.
از منظر اپیدمیولوژیک، سیتاکوز در سراسر جهان شایع است و شیوع آن اغلب با تجارت پرندگان، مهاجرت پرندگان وحشی یا شرایط نامناسب نگهداری مرتبط است. نرخ آلودگی در گله‌های مبتلا می‌تواند تا ۹۵ درصد برسد و مرگ‌ومیر در پرندگان حساس مانند بوقلمون‌ها تا ۸۰ درصد افزایش یابد. در ایران، با توجه به افزایش نگهداری پرندگان زینتی در منازل و گسترش مزارع پرورش طیور، خطر شیوع این بیماری قابل توجه است. دامپزشکان و پرورش‌دهندگان باید با ویژگی‌های این بیماری آشنا باشند تا از خسارات اقتصادی و مخاطرات بهداشتی پیشگیری کنند.
باکتری کلامیدیاپسیتاسی یک میکروارگانیسم داخل‌سلولی اجباری و گرم منفی است که دارای چرخه زندگی دوفازی است:
۱. فاز ابتدایی (Elementary Bodies): شکل عفونی و مقاوم که قادر به نفوذ به سلول‌های میزبان است.
۲. فاز رتیکولات (Reticulate Bodies): شکل تکثیری که در داخل سلول رشد کرده و تکثیر می‌یابد.
این باکتری در بیش از ۴۵۰ گونه پرنده از ۳۰ راسته شناسایی شده است، از جمله:
پاتوژنز باکتری سیتاکوز شامل ورود باکتری از طریق استنشاق آئروسل‌های آلوده یا بلع مواد آلوده، تکثیر در سلول‌های اپیتلیال تنفسی یا گوارشی و انتشار سیستمیک به ارگان‌هایی نظیر ریه، کبد، طحال و مغز است. عفونت اغلب به صورت نهفته باقی می‌ماند و تحت تأثیر عوامل استرس‌زا مانند کمبود تغذیه، ازدحام، جابه‌جایی طولانی یا تغییرات دمایی فعال می‌شود. این فرآیند منجر به التهاب، آسیب سلولی و در موارد شدید، نکروز بافتی می‌گردد.
انتقال کلامیدیوز پرندگان از طریق مسیرهای زیر صورت می‌گیرد:
استرس‌های محیطی مانند جابه‌جایی پرندگان زینتی در بازارها یا نگهداری نامناسب پرنده‌ها می‌تواند خطر فعال شدن باکتری و شیوع بیماری را افزایش دهد.
علائم تب طوطی در پرندگان متنوع بوده و به عواملی مانند گونه پرنده، سن، وضعیت ایمنی و ژنوتیپ باکتری وابسته است. بسیاری از پرنده‌ها هیچ علامتی نشان نمی‌دهند (عفونت نهفته)، اما همچنان باکتری را منتشر می‌کنند. در موارد فعال، علائم زیر ممکن است مشاهده شود:
تشخیص زودهنگام علائم برای جلوگیری از گسترش سیتاکوز در گله‌ها یا انتقال به انسان‌ها حیاتی است. در ایران، با توجه به محبوبیت پرندگان زینتی، دامپزشکان باید به علائم خفیف در طوطی‌ها و عروس هلندی توجه ویژه‌ای داشته باشند.
جدول زیر علائم را خلاصه می‌کند:
| گونه پرنده | علائم شایع | شدت بیماری |
| طوطی‌ها و پسیتاسین‌ها | بی‌حالی، ترشح چشم و بینی، اسهال، علائم عصبی | متوسط تا شدید |
| کبوترها | قرمزی چشم، ترشح بینی، بلفاریت | خفیف تا متوسط |
| مرغ و بوقلمون | مشکلات تنفسی، اسهال، مرگ‌ومیر بالا | شدید |
| پرندگان وحشی | اغلب بدون علامت، گاهی علائم تنفسی | خفیف |
تشخیص کلامیدیوز پرندگان به دلیل شباهت علائم با بیماری‌هایی مانند سالمونلوز، آنفلوآنزای پرندگان، مایکوپلاسموز یا آسپرژیلوز دشوار است. روش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:
برای گله‌های بزرگ یا پرندگان خانگی، نمونه‌برداری مکرر از چندین پرنده توصیه می‌شود. در ایران، کلینیک‌های دامپزشکی مجهز به PCR می‌توانند تشخیص سریع و دقیقی ارائه دهند. استفاده از روش‌های ترکیبی (PCR و سرولوژی) دقت تشخیص را افزایش می‌دهد.
بیماری‌هایی که باید از تب طوطی افتراق داده شوند عبارتند از:
درمان سیتاکوز در صورت تشخیص زودهنگام می‌تواند از مرگ‌ومیر جلوگیری کند، اما بدون درمان، نرخ مرگ‌ومیر ممکن است به ۵۰ درصد برسد. پروتکل‌های درمانی شامل:
دامپزشکان باید به صاحبان پرندگان تأکید کنند که تکمیل دوره ۴۵ روزه درمان حیاتی است و قطع زودهنگام آنتی‌بیوتیک می‌تواند به بازگشت بیماری و مقاومت باکتریایی منجر شود.
پیشگیری از تب طوطی برای کاهش مخاطرات بیماری در پرندگان و انسان‌ها امری کلیدی است. استراتژی‌های زیر توصیه می‌شود:
در مزارع طیور ایران، اجرای برنامه‌های بیوسکیوریتی، شامل محدود کردن ورود افراد و کنترل پرندگان وحشی، ضروری است. آموزش عمومی به صاحبان پرندگان زینتی نیز نقش مهمی در پیشگیری از سیتاکوز دارد.
کلامیدیوز پرندگان از طریق استنشاق آئروسل‌های آلوده یا تماس مستقیم با مدفوع و ترشحات پرنده آلوده، به انسان منتقل می‌شود. علائم بیماری تب طوطی در انسان شامل:
گروه‌های در معرض خطر شامل دامپزشکان، پرورش‌دهندگان، کارگران مرغداری و صاحبان پرنده‌ها زینتی هستند. در ایران، با توجه به محبوبیت پرنده‌های زینتی، این خطر قابل توجه است. درمان در انسان با داکسی‌سایکلین (۱۰۰ میلی‌گرم، دو بار در روز به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز) انجام می‌شود و معمولاً بهبودی سریع است.
برای کاهش خطر انتقال به انسان:
تحقیقات اخیر نشان‌دهنده افزایش موارد تب طوطی در جهان است که نیاز به روش‌های تشخیصی پیشرفته‌تر را برجسته می‌کند. مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که کلامیدیا سیتاسی دارای تنوع ژنتیکی بالایی است و ژنوتیپ‌های مختلف مانند A تا F با میزبان‌های خاص مرتبط هستند، اما قابلیت عفونت متقابل نیز دارند. در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳)، یک مطالعه نشان داد که حدود ۲۰ درصد پرندگان وحشی در اروپا ناقل این باکتری هستند، بدون بروز علائم، که نقش آنها را به‌عنوان مخزن بیماری تأیید می‌کند.
پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که عفونت‌های مختلط (مانند ترکیب سیتاکوز با آنفلوآنزای پرندگان) شدت بیماری را افزایش می‌دهند. تحقیقات برای توسعه واکسن ادامه دارد، اما هنوز واکسن مؤثری در دسترس نیست.
دامپزشکان در ایران نقش محوری در کنترل کلامیدیوز پرندگان دارند. با توجه به محبوبیت پرندگان زینتی و گسترش مزارع پرورش طیور، اقدامات زیر ضروری است:
تب طوطی یا سیتاکوز یک بیماری پیچیده اما قابل کنترل است که نیازمند تشخیص سریع، درمان مؤثر و پیشگیری دقیق است. دامپزشکان و پرورش‌دهندگان در ایران می‌توانند با استفاده از روش‌های علمی و آموزش عمومی، از سلامت پرندگان و انسان‌ها محافظت کنند. این بیماری به دلیل قابلیت انتقال به انسان، به‌ویژه در مناطق شهری با محبوبیت بالای پرندگان زینتی، باید جدی گرفته شود. بنابراین در صورت بروز هرگونه مشکل یا علائم مرتبط با این بیماری در پرنده خود باید با دامپزشک مشورت داشته باشید تا اگر بیماری‌ای هم به وجود آمده است دامپزشک بتواند تشخیص تفریقی را برای پرنده شما انجام دهد.